حبّ و بغض دو امر متناقض است که بر خاطر انسان عارض شده و از آن دو به میل و بی میلی نفس تعبیر می شود.از ادله ی عقلی و نقلی استفاده می شود که محبّت برخی افراد بر انسان واجب است:
1- خداوند
خداوند متعال در رأس کسانی است که محبّت او اصالتاً به جهت دارا بودن همه ی صفات کمال و جمال،و این که همه ی موجودات به او وابسته اند،واجب است.

خداوند متعال می فرماید:«قُلْ إن كَانَ آبَاؤُكُمْ وَ أَبْنَاؤُكُمْ وَ إخْوَانُكُمْ وَ أَزْوَاجُكُمْ وَ عَشِیرَ‌تُكُمْ وَ أَمْوَالٌ اقْتَرَ‌فْتُمُوهَا وَ تِجَارَ‌ةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَ مَسَاكِنُ تَرْ‌ضَوْنَهَا أَحَبَّ إلَیكُم مِّنَ اللَّـهِ وَ رَ‌سُولِهِ وَ جِهَادٍ فِی سَبیلِهِ فَتَرَ‌بَّصُوا حَتَّىٰ یأْتِیَ اللَّـهُ بأَمْرِ‌هِ وَ اللَّـهُ لَا یهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ:[ای رسول] بگو امّت را که این مردم! اگر شما پدران و پسران و برادران و زنان و خویشاوندان خود را و اموالی که جمع آورده اید و مال التجاره ای که از کسادی آن بیمناکید و منازلی که به آن دل خوش داشته اید بیش از خدا و رسول و جهاد در راه او دوست می دارید،پس منتظر باشید تا امر نافذ خدا جاری گردد و خدا فاسقان و بدکاران را هدایت نخواهد کرد».1

2- رسول خدا(صلی الله علیه و آله)
از جمله کسانی که به خاطر خدا باید دوست بداریم رسول گرامی اسلام(ص) است،زیرا او واسطه ی فیض تشریع و تکوین است.از همین رو در آیه ی فوق در کنار نام خداوند از حضرت یاد شده و امر به محبّت او شده است.

پیامبر اسلام(ص) می فرماید:«احبّوا الله لما یغذوکم و أحبّونی بحبّ الله...:خداوند را از آن جهت دوست بدارید که شما را روزی می دهد و مرا به خاطر خدا دوست بدارید».2 از طرف دیگر،مناقب و فضایل و کمالات آن حضرت از جمله عواملی است که انسان را جذب آن حضرت کرده و محبّتش را در دل می آورد.

3- آل بیت پیامبر (علیهم السّلام)
در قرآن و روایات اسلامی – اعم از شیعی و سنّی – بر مودّت و محبّت اهل بیت پیامبر(ص) تأکید فراوان شده است؛و این تنها بدان جهت نیست که آنان ذریه ی پیامبر(ص) و از نسل اویند،بلکه از آن جهت است که آنان دارای فضایل و کمالات،و به عبارت دیگر جامع همه صفات کمال و جمالند؛به تعبیر دقیق تر،مظهر صفات جمال و جلال الهی اند.لذا در حقیقت،دوست داشتن آنان با آن جامعیت،محبّت به خوبی های خداوند متعال است.پس در حقیقت محبّت و اظهار عشق و ارادت قلبی به اهل بیت(ع)،محبّت و اظهار ارادت به خداوند متعال است و از آنجا که محبّت،نیرویی است که انسان را به سوی محبوب سوق می دهد،پس از جنبه ی تربیتی،محبّت به خوبان،انسان را به خوبی ها سوق می دهد.

اهل بیت کیانند؟
با مراجعه به کتاب های لغت و اصطلاح علما،و نیز کتاب های حدیث پی می بریم که مراد از اهل بیت پیامبر(ص) افراد خاصی هستند و اهل بیت،شامل تمام وابستگان نسبی و سببی ایشان نمی شود.
الف – اهل بیت در لغت و عرف:
ابن منظور افریقی در لسان العرب می گوید:«اهل انسان نزدیک ترین مردم است به انسان،و کسانی که آنان را به نسب یا دین جمع می کند».3
ب – اهل بیت در قرآن و سنت:
در قرآن و روایات،اهل بیت پیامبر(ص) در مورد افراد خاصی به کار رفته که همان رسول خدا(ص) و امام علیّ و فاطمه زهرا و حسن و حسین(علیهم السّلام) است،و بقیه ی ذریه ی پاک نیز به آنان ملحقند،که همان نّه امام معصوم از فرزندان امام حسین(ع) هستند.

ام سلمه می گوید:هنگامی که آیه ی «إِنَّمَا يُرِ‌يدُ اللَّـهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّ‌جْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَ‌كُمْ تَطْهِيرً‌ا» بر پیامبر نازل شد،حضرت،علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) را احضار کرده و فرمود:«اینان اهل بیت منند».4 و امام حسین(ع) فرمود:«اِنّا اهل بیت النبوة : ما اهل بین نبوّتیم».5

دوستی اهل بیت در قرآن کریم
خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:«قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْرً‌ا إلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْ‌بَى:[ای رسول ما به امّت] بگو من از شما هیچ اجری برای رسالت نمی خواهم جز این که مودّت و محبّت مرا در حقّ خویشاوندانم منظور دارید».6

این آیه معروف به آیه ی مودّت است که در اغلب کتاب های تفسیر و حدیث و تاریخ،نزول آن را در حق اهل بیت(ع) می دانند.سیوطی در تفسیر این آیه به اسناد خود از ابن عبّایس نقل می کند:هنگامی که آیه:«قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَیهِ أَجْرً‌ا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْ‌بَىٰ) بر پیامبر(ص) نازل شد،صحابه عرض کردند:ای رسول خدا! خویشاوندان تو کیانند که مودت آنان بر ما واجب است؟ حضرت(ع) فرمود:«علی و فاطمه و دو فرزندان آن ها».7

در خطبه ای که امام حسن(ع) بعد از شهادت امیرالمؤمنین(ع) ایراد کردند،بعد از حمد و ثنای الهی فرمود:«... و أنا من أهل البیت الذی افترض الله مودّتهم علی کلّ مسلم،فقال تبارک و تعالی:( قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرً‌ا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْ‌بَىٰ وَ مَن يَقْتَرِ‌فْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا) فاقتراف الحسنة مودّتنا أهل البیت؛«... و من از أهل بیتی هستم که خداوند مودّت آنان را بر هر مسلمانی واجب نموده است،پس خداوند تبارک و تعالی فرمود:(قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ...)،پس انجام کار نیک مودّت ما اهل بیت است».

دوستی اهل بیت(علیهم السّلام) در روایات
در روایات فریقین همانند قرآن کریم به طور صریح بر محبّت اهل بیت(ع) تأکید شده است که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
1- وادار نمودن بر دوستی اهل بیت(ع)؛
رسول الله می فرمایند:«ادّبوا أولادکم علی ثلاث خصال:حبّ نبیّکم،و حبّ أهل بیته،و قراءة القرآن:اولاد خود را بر سه خصلت تربیت کنید:دوستی پیامبرتان،دوستی اهل بیتش،و قرائت قرآن»8

2- دوستی اهل بیت دوستی رسول خداست؛
رسول خدا(ص) فرمود:«أحبّوا الله لما یغذوکم من نعمه،و أحبّونی لحبّ الله،و أحبّوا أهل بیتی لحبّی:خدا را دوست بدارید به جهت آن که از نعمت هایش به شما روزی می دهد.و مرا به جهت دوستی خدا دوست بدارید،و اهل بیتم را نیز به جهت دوستی من دوست بدارید».9

امام صادق(ع) فرمود:«من عرف حقّنا و أحبّنا فقد أحبّ الله تبارک و تعالی:هر کس حق ما را شناخته،ما را دوست بدارد در حقیقت خداوند تبارک و تعالی را دوست داشته است».10

3- حبّ اهل بیت اساس ایمان است؛
رسول خدا(ص) فرمود:«أساس الإسلام حبّی و حبّ أهل بیتی:اساس اسلام،دوستی من و اهل بیت من است».11

4- حبّ اهل بیت(ع) عبادت است؛
رسول خدا(ص) فرمود:«حبّ آل محمّد یوماً خیر من عبادة سنة،و من مات علیه دخل الجنّة:یک روز دوستی آل محمّد،بهتر از یک سال عبادت است،و کسی که بر آن دوستی بمیرد داخل بهشت می شود».12

5- دوستی اهل بیت(ع) نشانه ی ایمان است؛
رسول خدا(ص) فرمود:«لا یؤمن عبد حتّی أکون أحبّ إلیه من نفسه،و أهلی أحبّ إلیه من أهله،و عترتی أحبّ إلیه من عترته،و ذاتی أحبّ إلیه من ذاته:هیچ بنده ای ایمان کامل پیدا نمی کند،مگر در صورتی که من دوست داشتنی تر نزد او از خودش باشم،و نیز اهل بیتم از اهلش محبوب تر،و عترتم از عترتش دوست داشتنی تر و ذاتم از ذاتش محبوب تر باشد».13

6- دوستی اهل بیت نشانه ی پاکی ولادت؛
پیامبر(ص) اشاره به علی(ع) کرد و فرمود:«أیّها الناس! إمتحنوا أولادکم بحبّه،فأنّ علیّاً لایدعوا ألی ضلالة،و لایبعد عن هدی،فمن أحبّه فهو منکم،و من أبغضه فلیس منکم:ای مردم! اولاد خود را به دوستی علی امتحان نمایید،زیرا او شما را به گمراهی دعوت نمی کند و از هدایت دور نمی سازد.پس هر یک از اولاد شما که علی را دوست بدارد از شماست،و هر کدام که او را دشمن بدارد از شما نیست».14

7- سئوال از دوستی اهل بیت در روز قیامت؛
رسول خدا(ص) فرمود:«أوّل ما یّسأل عنه العبد حبّنا أهل البیت:اولین چیزی که در روز قیامت از بنده سئوال می شود،دوستی ما اهل بیت است».15

ادلّه ی خاص
روایاتی که تاکنون ذکر شد،اشاره به دوستی مجموعه ی اهل بیت(ع) داشت؛دسته ای دیگر از روایات،اشاره به دوستی و محبّت برخی از اهل بیت دارد که به تعدادی از آن ها اشاره می کنیم:
1- دوستی امام علی(علیه السّلام)
پیامبر(ص) فرمود:«برائة من النار حبّ علیّ:تنها راه دوری از آتش جهنم،دوستی علی(ع) است».16 امام علی(ع) فرمود:«و الذی فلق الحبة و برأ النسمة،إنّه لعهد النّبی الأمّی إلیّ لا یحبّنی إلّا مؤمن،و لا یبغضنی ألّا منافق:قسم به کسی که دانه را شکافت،و انسان را آفرید،هر آینه عهدی است از پیامبر امّی به من که دوست ندارد مرا مگر مؤمن،و دشمن ندارد مرا مگر منافق».17

2- دوستی فاطمه زهرا(سلام الله علیها)
رسول خدا(ص) می فرمایند:«فاطمة بضعة منّی،من أغضبها فقد أغضبنی:فاطمه پاره ی تن من است،هر کس او را به غضب آورد،مرا خشمگین کرده است».18

3- دوستی امام حسن و امام حسین(علیهما السّلام)
پیامبر(ص) فرمود:«هذان ابنای الحسن و الحسین،أللّهمّ إنّی اُحبّهما،أللّهمّ فأحبّهما و أحبّ من یّحبّهما:اینان دو فرزندان من هستند،بار خدایا! من آنان را دوست می دارم.بار خدایا! تو نیز آنان و هر کس که آنان را دوست دارد،دوست بدار».19

انسان که کسی را دوست دارد این دوستی تنها حالتی نیست که در نفس باقی بماند بلکه همان گونه که اشاره شد،اقبال دارد و این اقبال منشأ ظهور و بروز در زندگی انسان است.و اگر محبّت در موردی رجحان پیدا کرد به تبع آن مظاهر و بروزات آن نیز راجح می گردد و ادله ی استحباب شامل آن ها نیز می شود،مگر در مواردی که مظهر مورد نهی قرار گیرد؛مثل القاء به هلاکت انداختن خود به جهت محبوب که این مورد از دلیل استحباب خارج می شود.اینک به برخی مظاهر حبّ اشاره می کنیم:
1- اطاعت و انقیاد.
2- زیارت محبوب .
3- تکریم و تعظیم محبوب.
4- برآورده کردن حاجت های محبوب.
5- دفاع از محبوب به انحای مختلف.
6- حزن و اندوه در فراق محبوب.
7- حفظ آثار محبوب.
8- احترام به فرزندان و نسل محبوب.
9- بوسیدن آن چه به او مرتبط است.
10- برپایی مراسم جشن و مولودی خوانی در میلاد محبوب.
نتیجه این که اقامه ی عراداری نیز لوازم و مظاهر حبّ اهل بیت(علیهم السّلام) است.

پی نوشت ها
1- سوره توبه،آیه 24.
2- مستدرک حاکم،ج 3،ص 194.
3- لسان العرب،ج 11،ص 27 – 28،ماده ی اهل ؛ مفردات راغب،ماده ی اهل.
4- مستدرک حاکم،ج 3،ص 158،ح 4705 ؛ السنن الکبری،ج 7،ص 63.
5- مقتل الامام حسین(ع)،خوارزمی،ج 1،ص 184.
6 – سوره شوری،آیه 23.
7- در المنثور،ج 6،ص 7؛مستدرک حاکم،ج 3،ص 172؛مجمع الزوائد،ج 9،ص 168؛کشاف،ج 4،ص 219.
8- کنزالعمال،ج 16،ص 456،ح 45409؛فیض القدیر،ج 1،ص 225،ح 331.
9- سنن ترمذی،ج 5،ص 664،ح 3789 ؛مستدرک حاکم،ج 3،ص 150.
10- کافی،ج 8،ص 112،ح 98.
11- کنزالعمال،ج 12،ص 105،ح 34206؛در المنثور،ج 6،ص 7.
12- نورالابصار،ص 127؛کافی،ج 2،ص 46،ح 3.
13- المعجم الکبیر،ج 7،ص 86،ح 6416؛امالی صدوق،ص 274،ح 9.
14- ترجمه امام علی(ع) از تاریخ دمشق،ج 2،ص 225،ح 730.
15- عیون اخبارالرضا(ع)،ج 2،ص 62،ح 258.
16- مستدرک حاکم،ج 2،ص 241.
17- صحیح مسلم،ج 1،ص 86،ح 131؛سنن ترمذی،ج 5،ص 643.
18- صحیح بخاری،ج 5،ص 92؛صحیح مسلم،ج 4،ص 1902.
19- صحیح بخاری،ج 5،ص 100- 101،ح 235؛سنن ترمذی،ج 5،ص 656؛مسند احمد،ج 2،ص 446.
منبع : سلسله مباحث شناخت وهّابیان -  برپایی مراسم جشن و عزا – علی اصغر رضوانی.