بحران اقتصادی غرب که در چند سال اخیر بر جوامع آنها سایه افکنده و چالشی بی نظیر در همه ی عرصه ها برای آنها ایجاد کرده است،دارای علل گوناگی است که شناخت ریشه ای این بحران برای مسلمانان در سایه ی تفکر اسلامی ضروری است.زیرا تمامی نظریه های آنها در همه عرصه های اقتصادی،فرهنگی و نظامی و اجتماعی،دچار چالشی جدی شده است و متفکران آنها پاسخگوی نیازهای فطری انسان غربی و همینطور رفع مشکلات متعدد آنها نیستند.نظام «سرمایه داری» که زیر بنای اقتصاد غرب است،در حال ورشکستگی است.به همین منظور در این نوشتار بر این شدیم که چرایی این بحران اقتصادی را از دیدگاه روایات اسلامی بررسی کنیم.

امام حسین(ع):«إنّ صَلاحَ أوّلِ هذه الاُمّة بالزُّهدِ و الیَقین،و هَلاکَ آخِرها بالشُّحِّ والأمَل»1.شایستگی نخست این امّت در پرتو زُهد و یقین پدید آمد،و نابودی آخرین آنها از بخل و آرزوها(ی دور و دراز دنیایی) پدید گشت.

ملّتهایی که به کاموریهای افراطی پشت کردند،و تن آسایی و خوشگذرانی را کنار گذاشتند،و از دلبستگی و اسارت در دام زرق و برق مادیات رهیدند،و چشم بر جاذبه های فریبا بستند،و به تعبیر «اقتصاد توسعه» به ریاضت اقتصادی تن دادند،به فداکاری و ایثار و خدمت رسانی روی کردند.

این چنین شیوه ها و رفتارها جز از ایمانهای راستین به خدا و جهان جاودان آخرت،و حساب و کتابهای پس از مرگ سرچشمه نمی گیرد.از این رو زهد پیشگی از یقین در دین باوری جدا نمی شود؛هر چه اعتقاد قلبی استوار تر و ریشه دار تر باشد،زهدورزی نیز بیشتر است.

زهد پیشگان در زندگی،هرگز و هیچ گاه به دام مصرف گرایی و تجمّل پرستی و اشرافیگری گرفتار نمی شوند؛اموری که در هر اجتماعی پدید آمد،و در اندیشه ی هر ملتی نفوذ کرد،آنان را به وابستگی و اسارت کشید،و از هر چه مردمی و انسانی است تهی ساخت،و از هرگونه فداکاری و جانفشانی در برابر دشمنان بازداشت،و حتی از سرمایه گذاری تولیدی و رشد اقتصادی در آینده ها نیز محروم کرد.

روشن است که ملّتها آنگاه ماندگار و پایدارند که برای فداکاریهای بزرگ آماده باشند،و دلبستگی به دنیا و مظاهر آن،و عشق به زندگی و لذایذ آن،آنان را به محافظه کاری و سازش واندارد.پس اینکه پیامبر اعظم(ص) نابودی امّت اسلامی را در پرتو بخل ورزی و مال دوستی می داند،و آرزوهای دور و دراز را مانع رشد امّت معرفی می کند،از حقیقتی راستین در زندگی ملتها و امّتها پردی بر می دارد.

زهد،چنانکه در تعالیم اسلامی آمده است،ترک دنیا،و رشد و پیشرفت و روی برتافتن از نعمتهای خدایی نیست؛بلکه بهره برداری بهینه و به اندازه از کالاها و مواد است،همچنین پرهیز از انباشتن ثروتهای کلان،و مال دوستیهای افراطی و گرایشهای سرمایه داری است.

زهد در مصرف نیز رعایت حدّ لازم در زندگی،و دوری از ریخت و پاش و هرز دادن مواد و کالاهاست.رعایت الگوی مصرف با زهدپیشگی امکان دارد،و ملتها را به خود کفایی می رساند.ملتها اگر به آنچه داشتند بسنده کردند،و زندگیی با اندازه داری و تقدیر معیشت،طبق تعابیر احادیث،پیشه ساختند،و از واردات بی رویه کالاها،2بویژه کالاهای لوکس دوری کردند،پایدار و قدرتمند می مانند،و به توسعه و پیشرفت دست می یابند.

پیامبراعظم(ص):«زهد در دنیا کوتاه کردن آرزوها،و شکر(و استفاده ی درست) از نعمتها،و دوری از حرامهای الهی است...»3.همچنین پرهیز از آرزوهای دور و دراز،انسان را به واقعیتهای ملموس و زندگی عینی رهنمون می گردد،و از پندارگرایی رهایی می بخشد.

امام علی(ع):«ای مردم! زهد به این است که آرزوها(و پندارها) را کوتاه کنید،و نعمتهای خدایی را سپاس گذارید،و ار حرامها دوری کنید...»4.باری در زندگی با اقدام و عمل می توان به هدفها رسید،و دلخوش کردن به آرزوها بسی دورکننده از مقصد است.

امام سجاد(ع):«خدایا! بر محمّد و آل محمّد درود فرست،و ما را از آرزوگرایی دور دار،و با عمل صادقانه از آرزومندی نجاتمان بخش... و تو خود ما را از فریب آرزوها ایمنی ده،و از شرّ آنها نگاه دار»5.

باری ملتها در پرتو زهد پیشگی و دوری از مصرف زدگی،و ایمان راستین،استوار و شکست ناپذیر می گردند،و با انباشتن ثروت،و اشرافیگری و تجمل گرایی،و دوری از بخشش و ایثار،و دل به آرزوهای مادی بستن،سقوط می کنند.

پی نوشت ها
1- خصال/79 ؛ مسند الإمام الشهید 3/152.
2- چندین سال است که کشور ما دچار واردات بی رویّه کالا گشته،و دروازه ها به روی واردات گشوده شده است و این فاجعه ای بزرگ است.
3- تحف العقول/58.
4- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید،6/230.
5- صحیفه ی سجادیّه/260،دعای 40.
منبع : گزیده ای از سخنان امام حسین(علیه السلام) – 1– محمّد حکیمی.